Марфалагічныя нормы (ужыванне дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў, дзеепрыметнікавых і дзеепрыслоўных зваротаў)

«Беларуская мова. 10 клас» (аўтары: Г. М. Валочка і інш.), 2020 § 32

←

→

Ведаць:

асаблівасці ўтварэння і ўжывання дзеепрыметнікаў, дзеепрыслоўяў, дзеепрыметнікавых і дзеепрыслоўных зваротаў

Умець:

утвараць уласцівыя беларускай літаратурнай мове формы дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў
правільна ўжываць дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі, дзеепрыметнікавыя і дзеепрыслоўныя звароты ва ўласным вусным і пісьмовым маўленні
знаходзіць памылкі ва ўжыванні дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў, дзеепрыметнікавых і дзеепрыслоўных зваротаў, выпраўляць іх

Дадатковыя
матэрыялы

1.Адзначце словазлучэнні, у якіх памылкова ўтвораны формы дзеепрыметнікаў:

пафарбаваная рама

усміхаўшыйся маёр

неадрамантаваная школа

асветленны пакой

загарэўшаяся хата

2.Адзначце словазлучэнні «дзеепрыметнік + назоўнік», утвораныя правільна:

дарога, якую заасфальтавалі — заасфальтаваная дарога

градкі, якія прапалолі — праполатыя градкі

урокі, якія зрабілі — зрабіўшыяся ўрокі

маці, якая хвалюецца — хвалюючаяся маці

валасы, якія пасівелі — пасівелыя валасы

3.Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы з’яўляюцца дзеепрыметнікамі:

Калядны вэрхал за вокнамі сціх, падлога ўсеяна жытам.

Нібыта з мудрай свахаю свой дзелячы сакрэт, я з вёскай Гаравахаю ішла ў вялікі свет.

О, наша мова — плыткая рака, што, плывучы, вытокаў не губляе.

У мове закладзена вялікая жыццетрываласць.

Я выпешчу, выпушчу ў ранак вясновы, як птушак, душы запаветныя словы пасланцамі песеннай матчынай мовы.

4.Ад асновы дзеяслова, падкрэсленага ў сказе, утварыце поўную форму дзеепрыметніка і запішыце яе ў форме назоўнага склону множнага ліку.
Як слаўна красавіцкім вечарам, едучы палявой дарагай, спыніць на нейкі час машыну і палюбавацца з узгорка бязмежным прасторам!
Адказ:

Правільны адказ: спыненыя

5.Адзначце сказы з памылкамі ва ўжыванні дзеепрыметнікавых зваротаў:

Кнігаўка, напалоханая хлопцамі, усё яшчэ лятала і неспакойна крычала.

Пасярод поля стаяў спынены грузавік шафёрам.

Нясмела ўставала з-за лесу ахутанае шэраю дымкаю сонца.

Нясцерпна пякло нахіленае сонца на захад.

Чысты двор прымыкае да самай хаты, абсаджаны дрэвамі.

6.Адзначце правільныя сцвярджэнні:

Дзеепрыметнікі адносяцца да самастойных часцін мовы.

Дзеепрыметнікі могуць быць зваротнымі.

Дзеепрыслоўі бываюць закончанага і незакончанага трывання.

Дзеепрыслоўі маюць нулявы канчатак.

Дзеепрыслоўі абазначаюць дадатковае дзеянне і паясняюць дзеяслоў-выказнік.

7.Ад асновы падкрэсленага ў сказе дзеяслова ўтварыце дзеепрыслоўе і запішыце яго.
Асноўную частку лексічнага багацця беларускай мовы складаюць спрадвечна беларускія словы, якія ўзніклі, калі продкі сучасных славянскіх народаў карысталіся адной, агульнаславянскай мовай.
Адказ:

Правільны адказ: складаючы

8.Адзначце характарыстыкі, якія адпавядаюць слову, падкрэсленаму ў сказе.
Выкарыстоўваючы метады, ужо засвоеныя прыродай, біятэхнолагі працуюць над стварэннем новых крыніц энергіі.

мае незакончанае трыванне

у сказе выконвае ролю выказніка

утвораны пры дапамозе суфікса -чы

дзеепрыметнік

не скланяецца і не спрагаецца

9.Адзначце сказы з нарматыўным ужываннем дзеепрыслоўных зваротаў:

Перабіваючы адзін аднаго, браты расказвалі пра сваё падарожжа.

Чытаючы гэтую п’есу або гледзячы яе на сцэне тэатра, складваецца ўражанне, што аўтар сам яшчэ не вызначыў сваіх адносін да галоўных дзеючых асоб.

Выцягнуўшы чыгунок і ўзяўшы яго фартухом, гаспадыня вярнулася да стала.

Будучы яшчэ юнаком, яго не пакідала жаданне стаць пісьменнікам.

Лейтэнант да таго надакучыў сваім заляцаннем у вагоне, што яна з палёгкай уздыхнула, апынуўшыся з чамаданчыкам у тамбуры.

10.Адзначце сказы з ненарматыўным ужываннем дзеепрыслоўяў і дзеепрыслоўных зваротаў:

Не спяшаючыся, ляснік крочыў лясной дарогай, цешыўся цяплом, водарам паветра.

Гледзячы ў прывабныя блакітныя вочы жонкі, на стале каля Міхася стыла вячэра.

Успамінаючы пра спазненне, хваляванне ахапіла мяне.

За каровай, апусціўшы галаву долу, выскачыў, быццам яго выштурхнулі, надзьмуты бычок.

Перабягаючы паляну, парослую маладым ельнікам, на ўскрайку яе раслі суніцы.