Янка Брыль. «Урокі пані Мар’і» (урывак з аповесці «Сірочы хлеб»). Пра аповед, апісанне, дыялог

«Беларуская літаратура. 7 клас» (аўтары: М. А. Лазарук, Т. У. Логінава, Г. А. Сухава), 2023 С. 105–145

←

→

Ведаць:

асноўныя факты біяграфіі Янкі Брыля і гісторыю напісання аповесці «Сірочы хлеб»
змест урыўка «Урокі пані Мар’і» з аповесці «Сірочы хлеб» і тлумачэнне назвы твора
паняцці аповед, апісанне, дыялог як спосабы і прыёмы раскрыцця зместу, характарыстыкі персанажаў

Умець:

тлумачыць уплыў пані Мар’і на духоўнае сталенне асобы Даніка Мальца
даваць параўнальную характарыстыку вобразаў настаўнікаў Даніка Мальца, якія адыгралі пэўную ролю ў жыцці сялянскага хлопчыка; даваць характарыстыку вобраза галоўнага героя аповесці Даніка Мальца, адзнаку яго учынкаў
вызначаць спосабы і прыёмы раскрыцця зместу, характарыстыкі вобразаў-персанажаў (аповед, апісанне, дыялог)

Дадатковыя
матэрыялы

Крыжаванка па аповесці Янкі Брыля "Сірочы хлеб"

1.Адзначце тэму аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”:

У аповесці расказваецца пра галоўнага героя Даніка Мальца. Янка Брыль паказвае, як фарміруецца асоба падлетка-сіраты. У цэнтры ўвагі пісьменніка духоўны і маральны рост Даніка Мальца, яго класавае, сацыяльнае, маральнае сталенне

У аповесці расказваецца пра сяброўства Даніка з Палуянавымі хлопцамі

У аповесці расказваецца пра быт герояў, якія жывуць на тэрыторыі Заходняй Беларусі

2.Адзначце, ад каго Данік Малец, герой аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, упершыню пачуў верш на роднай мове:

Мікола Кужалевіч

Пан Цаба

Пані Мар’я

3.Адзначце ўрывак, дзе апісваюцца ўражанні Даніка Мальца, героя аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, ад Міколавай навукі:

“І вось быў вечар, у які яшчэ адзін заходнебеларускі пастушок з мужыцкай прагнасцю на ўсё жыццё запамінаў трыццаць дзве літары ўжо не чужое граматы. І была пасля вечара ноч, у якую ў старой, занесенай снегам хаціне доўга не мог заснуць маленькі чалавек”

“У хлопца было тое, чаго ў Даніка ніколі не будзе, - бацька і браты. Было і тое, чаго ў Даніка яшчэ няма, – служба ў чужых людзей. Было, аднак, і галоўнае, што радніла Сівага з тым пастушком, - горкая доля”

“Літары даліся хлопцу няцяжка. Толькі з дзвюма з іх Данік, як і ўсе іншыя навічкі, меў многа клопату”

4.Адзначце, як паўплывала на станаўленне характару Даніка Мальца, героя аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, яго настаўніца пані Мар’я:

Пані Мар’я любіла сваіх вучняў, старалася іх зразумець, але не вучыла іх чытаць і размаўляць па-беларуску

Пані Мар’я дапамагла хлопчыку адкрыць для сябе працоўную Польшчу, дала своеасаблівыя “ўрокі інтэрнацыяналізму” праз лепшыя творы польскіх пісьменнікаў

Пані Мар’я вучыла нецікава і нудна. Адзнакі запісвала ў тоўсты блакнот, які хавала ў чорную сумачку. З усіх пяці адзнак яна найбольш любіла “тры з мінусам” і за ўсё-ўсякае лаялася. Ад яе Данік упершыню пачуў новыя польскія словы – матолак, дрань і “божы конь”

5.Адзначце прычыну, па якой пані Мар’я, настаўніца з аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, чытала дзецям творы “Янка-музыка” Г. Сянкевіча і “Міхаська” Цёткі:

Каб пераканаць вучняў у тым, што у абодвух творах паказана бязрадаснае становішча дзяцей-сірот, але твор польскага пісьменніка Г.Сянкевіча больш дасканалы

Каб дзеці пачулі сумную гісторыю дзяцей-сірот

Абодва гэтыя творы пра трагічны лёс дзяцей-сірот. Настаўніца хацела падкрэсліць, што жыццё бедных працоўных людзей і Польшчы, і Беларусі аднолькавае

6.Адзначце, пра каго Данік, герой аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, гаворыць: “Панскі падліза… Запрадаўся з душой”:

Мікола Кужалевіч

Пан Дулемба

Пан Цаба

7.Адзначце, чаму Янка Брыль назваў сваю аповесць “Сірочы хлеб”:

У гэтай назве слова хлеб мае пераноснае значэнне — гэта лёс, жыццё, заробак. А слова сірочы ўжыта ў прамым значэнні, бо Данік быў сіратою, рос без таты

Твор мае такую назву, таму што галоўны герой зарабляў на жыццё нялёгкай працай пастуха

У творы маці Даніка часта перажывала, што ў іх няма хлеба ў дастатку

8.Адзначце, чым блізкія лёсы самога пісьменніка і Даніка Мальца, героя аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”:

У Даніка і пісьменніка ёсць шмат агульнага. Абодва вучыліся ў польскай школе, не любілі настаўніцу пані Рузю. Яны на грошы сваіх бацькоў куплялі абаранкі і частавалі імі сваіх бяднейшых сяброў

У Даніка і пісьменніка ёсць шмат агульнага. Абодва яны жылі ў Заходняй Беларусі, кожны з іх рана застаўся без бацькі, абодва вучыліся ў польскай школе, захапляліся кнігамі, кожны любіў сваю польскую настаўніцу

У Даніка і пісьменніка ёсць шмат агульнага. Пісьменніку, як і Даніку, дзядзька прысылаў грошы на вучобу. Яны вельмі любілі чытаць. Абодвух выключылі са школы, таму яны не атрымалі адукацыю

9.Адзначце жанр, да якога можна аднесці твор Янкі Брыля «Сірочы хлеб»:

Апавяданне

Аповесць

Паэма

10.Адзначце змены, якія адбыліся з Данікам, героем аповесці Янкі Брыля “Сірочы хлеб”, на працягу ўсяго дзеяння, якое разгортваецца ў творы:

У пачатку твора мы знаёмімся з Данікам, які цалкам знаходзіцца пад уплывам маці. Яна раіць хлопцу не чапацца з багатымі Палуянавымі хлопцамі. Развітваемся з Данікам, калі яму ўжо дванаццаць гадоў і ён пасе коней з дзедам Мікітам. Хлопец ужо зарабляе свой хлеб і пра большае не марыць.

У пачатку твора пісьменнік паказвае нам сямігадовага хлопчыка. Ён па-дзіцячы глядзіць на свет, жыве дзіцячымі клопатамі. У канцы аповесці — Даніку Мальцу дванаццаць гадоў. За гэты час змянілася светаўспрыманне хлопчыка, ён многае зразумеў, выпрацаваў свой погляд на жыццё.

У пачатку твора мы знаёмімся з малым хлопчыкам, які гуляе разам са сваімі аднагодкамі, а развітваемся, калі ён падрос, навучыўся чытаць па-польску, забыўся пра сваю мову. Ён так палюбіў польскія кнігі, што чытаў іх і на полі, калі пасціў коней.