Бяззлучнікавыя складаныя сказы: будова, значэнне, ужыванне
Меню
иконка учебника «Беларуская мова. 9 клас» (аўтары: Г. М. Валочка, Л. С. Васюковіч, В. У. Зелянко, С. М. Якуба, С. І. Байкова), 201 9 § 25–29
←
→

Ведаць:

  • сінтаксічныя прыметы складаных бяззлучнікавых сказаў
  • правілы пастаноўкі знакаў прыпынку паміж часткамі ў складаных бяззлучнікавых сказах

Умець:

  • выяўляць у тэкстах складаныя бяззлучнікавыя сказы, вызначаць сэнсава-граматычныя адносіны паміж часткамі, сродкі сувязі частак
  • правільна пунктуацыйна афармляць складаныя бяззлучнікавыя сказы ў залежнасці ад адносін паміж часткамі
  • ствараць складаныя бяззлучнікавыя сказы, карыстацца імі як сінтаксічнымі сродкамі ў вусным і пісьмовым маўленні

Дадатковыя
матэрыялы

1.Сказ, у якім часткі аб’яднаны ў адно цэлае сэнсава і інтанацыйна (без злучнікаў і злучальных слоў), называецца сказ.

Правільны адказ: бяззлучнікавы

2.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы:

Можна было падумаць, што зямля варушыцца пасля доўгага зімовага сну.
Сонца садзілася за шматпавярховыя будынкі горада, асвятляла іх.
Марозны ветрык пашчыпваў шчокі і нос, лёгкія паслухмяныя лыжы весела шалясцелі па снезе.
Цёплае красавіцкае паветра ўварвалася ў пакой, напоўніла яго веснавой свежасцю, закружыла галаву.
На станцыі пачуўся званок дзяжурнага, пасажыры на пероне замітусіліся, пачалі разбягацца па вагонах.

3.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, паміж часткамі якіх спалучальныя (пералічальныя) сэнсавыя адносіны:

Будзе гай на гары гаманіць, будзе плакаць у лузе каліна.
Гісторыкі сведчаць: пра нашу Беларусь ведалі ўжо ў старажытныя часы.
Кранеш галінку плячом — на твар з лістоты пасыплецца раса.
Сціхне бура – ясна стане.
Канчаецца паляна, пачынаецца бярэзнік, куп’ё.

4.Сродкамі сувязі ў бяззлучнікавых складаных сказах выступаюць: , парадак размяшчэння частак, формы выражэння выказнікаў.

Правільны адказ: інтанацыя

5.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць коску:

Звіняць касілкі __ свішчуць косы ў летняй маладой траве.
Вось ужо гром грукоча над самай галавой __ маланка зіхаціць безупынна __ вецер хістае дрэвы.
Вось і збылася мая запаветная мара __ мне далі кватэру!
Якраз прыпала свята вызвалення __ усюды сцягі, зелень, кветкі, музыка, людзі з ордэнамі, медалямі на грудзях.
Шкло ў акне на верандзе пазвоньвала __ блізка ў буфеце ў такт грымотам адзываліся перазвонам крыштальныя келіхі.

6.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць двукроп’е:

Тут ужо кіпела жыццё __ звінелі на палянках пчолы, у кустах і на дрэвах спявалі птушкі.
Жнівеньскае неба блішчэла, як свежарэзанае волава __ дзьмуў тугі цёплы вецер.
Перавярнуўся воз __ раскідалася дабро.
Прачытаў Алесь пісьмо, задумаўся __ сапраўды, рэдка ўсміхаецца мама.
Палахлівае здзіўленне расло і расло __ такога мноства людзей я яшчэ ніколі не бачыў.

7.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, у якіх на месцы пропускy трэба паставіць працяжнік:

Зірнуў Мірон і яшчэ болей здзівіўся __ там, высока над зямлёй, скакала жаба.
Спеюць парэчкі __ адцвітаюць белыя півоні.
Праца кіпіць __ аж зямля дрыжыць.
Гола ў полі __ жыта звезена даўно.
Пастух будзе гнаць статак на падвячорак __ выгані карову за вароты.

8.Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:

Можна было ісці дадому: рабочы дзень скончыўся.
Дождж мочыць; сонца сушыць.
Андрэй зірнуў на неба — чорная хмара вісела амаль над ім.
Любіце працу: у ёй найбольшы смак жыцця.
Адчыніў Сымонка дзверы і адразу крок спыніў: такой чыстай кватэры ён не бачыў і не сніў.

9.Вызначце адпаведнасць паміж схемамі і сказамі (знакі прыпынку ў сказах не расстаўлены):
-[…] - […] супрацьпастаўляльныя сэнсавыя адносіны
-[…], […] сэнсавыя адносіны адначасовасці
-[…]: […], […] паясняльныя сэнсавыя адносіны
-[…], […] сэнсавыя адносіны паслядоўнасці
Маўчала ноч па-над палянай зялёны гай не гаманіў.-
Дожджык мочыць сонца сушыць.-
Усё навокал было па-ранейшаму глуха шумеў лес над зямлёй плылі хмары.-
Мінулася поле пачынаўся рэдкі лясок.-

10.На месцы пропуску запішыце слова, якое патрабуе сэнс выказвання:
Толькі цяпер чарга не рухаецца __ сапсавалася нешта ў экскаватары.
У сказе на месцы пропуску трэба паставіць .

Правільны адказ: двукроп’е